|| Om tat sat ||
||ఓమ్ తత్ సత్||

సుందరకాండ.
అథ పంచపంచాశస్సర్గః||

శ్లో|| లంకాం సమస్తాం సందీప్య లాంగులాగ్నిం మహాబలః|
నిర్వాపయామాస తదా సముద్రే హరిసత్తమః||1||
సందీప్యమానాం విధ్వస్తాం త్రస్తరక్షోగణాం పురీమ్|
అవేక్ష్య హనుమాన్ లంకాం చింతయామాస వానరః||2||

స|| మహాబలః హరిసత్తమః లంకాం సమస్తాం సందీప్య తదా సముద్రే లాంగూలాగ్నిం నిర్వాపయామాస||సందీప్యమానాం విధ్వస్తాం త్రస్త రక్షోగణాం లంకా పురీం ఆవేక్ష్య వానరః చింతయామాస||

తా|| ఆ మహాబలుడు హరి సత్తముడు అయిన హనుమంతుడు లంకానగరము అంతయూ అగ్నిజ్వాలలతో నింపి తన లాంగూలము చివరలోనున్న అగ్ని ని సముద్రములో ముంచి చల్లార్చెను. ఆ అగ్నిజ్వాలలో మండుతున్న ధ్వంశము చేయబడిన లంకానగరము చూచుచూ హనుమంతుడు అలోచించ సాగెను.

శ్లో|| తస్యాభూత్ సుమహాంస్త్రాసః కుత్సా చాsత్మన్యజాయత|
లంకాం ప్రదహతా కర్మకింస్విత్కృతమిదం మయా||3||
ధన్యాస్తే పురుషశ్రేష్ఠా యే బుధ్యా కోపముత్థితమ్|
నిరున్థన్తి మహాత్మానో దీప్తమగ్నిమివాంభసా||4||

స|| తస్య మహాన్ త్రాసః అభూత్ |ఆత్మని కుత్సా చ అజాయత| లంకాం ప్రదహతా మయా ఇదం కింస్విత్ కర్మ కృతం||తే పురుషశ్రేష్ఠాః మహాత్మనః ధన్యాః యే ఉత్థితం కోఫం బుద్ధ్యా నిరున్ధన్తి దీపం అగ్నిం అంభసా ఇవ||

తా|| అప్పుడు ఆయనకి మహత్తరమైన భయము కలిగెను. తనపై తనకే ఏవగింపు కలిగెను. 'లంకను దహించి నేను ఏమి చేసితిని. ఎవరైతే పైకి లేచిన అగ్నిని నీటితో చల్లార్చినట్లు పైకి లేచిన క్రోధమును తమ బుద్ధితో అదుపులోకి తీసుకు రాగలరో వారు మహత్ములు, పురుషులలో శ్రేష్టుಲು'.

శ్లో|| క్రుద్ధః పాపం న కుర్యాత్కః క్రుద్ధో హన్యాద్గురూనపి|
క్రుద్ధః పరుషయావాచా నరః సాధూనధిక్షిపేత్||5||
వాచ్యా వాచ్యం ప్రకుపితో న విజానాతి కర్హిచిత్|
నాకార్యమస్తి క్రుద్ధస్య నావాచ్యం విద్యతే క్వచిత్||6||
యః సముత్పతితం క్రోధం క్షమయైవ నిరస్యతి|
యథోరగస్త్వచం జీర్ణాం స వై పురుష ఉచ్యతే||7||

స|| కృద్ధః కః పాపం న కుర్యాత్ | కృద్ధః గురూన్ అపి హన్యాత్ | కృద్ధః నరః పరుషయావాచా సాధూన్ అధిక్షిపేత్||ప్రకుపితః కర్హిచేత్ వాచ్యావాచ్యం న విజానాతి | కృద్ధస్య అకార్యం న అస్తి|అవాచ్యం న విద్యతే||ఉరగః జీర్ణాం త్వచం యథా యః సముత్పతితం క్రోధం క్షమయా ఏవ నిరస్యతి సః వై పురుషః ఉచ్యతే||

తా|| 'కోపముకలవాడు ఏమి చేయడు? కృద్ధుడు గురువులను కూడా హతమార్చకలడు.కృద్ధనరుడు పరుషవాచములతో సాధువులను కూడా ఆక్షేపించును. ప్రకోపించినవాడు మాట్లాడని మాట్లాడకూడని మాటల విచక్షణాజ్ఞానము కోల్పోతాడు. వానికి మాట్లాడకూడని మాట వుండదు. చేయతగని పని వుండదు. పాము తన కుబసము విడిచినట్లు ఎవరైతే లేచిన తన క్రోధమును క్షమతో విడవగలడో వాడే పురుషోత్తముడు.

శ్లో|| ధిగస్తు మాం సుదుర్బుద్ధిం నిర్లజ్జం పాపకృత్తమమ్|
అచిన్తయిత్వా తాం సీతాం అగ్నిదం స్వామిఘాతుకమ్||8||
యది దగ్ధ్వాత్ ఇయం లంకా నూనమార్యాఽపి జానకీ|
దగ్ధా తేన మయా భర్తుర్హతం కార్యమజానతా||9||
యదర్థమయమారంభః తత్కార్యమవసాదితమ్|
మయా హి దహతా లంకాం న సీతా పరిరక్షితా||10||

స|| తాం తాం అచిన్తయిత్వా అగ్నిదం స్వామిఘాతుకం సుదుర్బుద్ధిం నిర్లజ్జం పాపకృత్తమం మామ్ ధిక్ అస్తు||ఇయం లంకా దగ్ధా యది ఆర్యా జానక్యాపి దగ్ధా | అజానతా మయా భర్తుః కార్యం హతం||యదర్థం అయం (కార్యం) ఆరంభః తత్ కార్యం అవసాదితం| లంకాం దహతా మయా సీతా న పరిరక్షితా||

తా|| 'ఆ సీతను గురించి అలోచించకుండా లంకను అగ్నికి ఆహుతి చేసి సిగ్గులేకుండా దుర్బుద్ధి కలవాని లాగ స్వామి ఘాతకము చేసినవాడనైతిని. ఈ లంకా పూర్తి గా దహనమైతే అర్యురాలగు జానకి కూడా దగ్ధమైపోయి ఉండును. అనాలోచనతో స్వామి కార్యము భంగపరిచితిని. దేని కోసమై ఈ కార్యము ఆరంభింపబడెనో ఆకార్యమును భంగపరిచితిని. లంకను దహించితిని కాని సీతను రక్షింపలేదు'.

శ్లో|| ఈషత్కార్య మిదం కార్యం కృతమాసీన్నసంశయః|
తస్య క్రోదాభిభూతేన మయా మూలక్షయః కృతః||11||
వినష్టా జానకీ న్యూనం న హ్యదగ్దః ప్రదృశ్యతే|
లంకాయాం కశ్చిదుద్దేశః సర్వా భస్మీకృతా పురీ||12||

స|| ఇదం కార్యం ఈషత్కార్యం కృతం ఆసీన్న క్రోదాభిభూతేన మయా తస్య మూలక్షయః కృతః సంశయః న || నూనం జానకీ వినష్టా| లంకాయాం కశ్చిత్ ఉద్దేశః అదగ్దః న ప్రదృశ్యతే హి | సర్వాః పురీ భస్మీ కృతా ||

తా|| ఏ కార్యముకొఱకై వచ్చితినో ఆ కార్యము సఫలము అగు సమయములో క్రోధములో మూల కార్యమునకే ముప్పు తెచ్చితిని. తప్పక సీత నాశనమై ఉండును. లంకలో దగ్ధము కాని ప్రదేశము కనపడుట లేదు. నగరమంతయూ దగ్దమై నది.'

శ్లో|| యది తద్విహతం కార్యం మమప్రజ్ఞా విపర్యయాత్|
ఇహైవ ప్రాణసన్న్యాసో మమాపి హ్యద్య రోచతే||13||
కిమగ్నౌ నిపతా మ్యద్య అహోస్విద్బడబాముఖే|
శరీరమాహో సత్త్వానాం దద్మి సాగరవాసినామ్||14||

స|| మమ ప్రజ్ఞా విపర్యయాత్ తత్ కార్యం విహతం యది మమాపి ఇహైవ ప్రాణసన్యాసః అద్య రోచతే||అద్య అగ్నౌ నిపతామి కిం | అహోస్విత్ బడబాముఖే ( నిపతామి కిం) అహో శరీరం సాగరవాసినాం సత్త్వానాం దద్మి||

తా|| నా ప్రజ్ఞ విఫలమై అందువలన ప్రభు కార్యము చెడిపోయినచో నేను ఇక్కడే ప్రాణత్యాగము చేయుట సముచితమని తోచుచున్నది. నేను ఇప్పుడే అగ్నిలో దూకి ప్రాణత్యాగము చేయనా ఏమి? ఈ బడబాగ్నిలో దూకనా? ఈ శరీరమును సాగరవాసినలైన జలచరములకు ఆహారముగా సమర్పించెదను.

శ్లో|| కథం హి జీవతా శక్యో మయా ద్రష్ఠుం హరీశ్వరః|
తౌ వా పురుషశార్దూలౌ కార్యసర్వస్వఘాతినా||15||
మయా ఖలు తదే వేదం రోషదోషాత్ప్రదర్శితమ్|
ప్రథితం త్రిషు లోకేషు కపిత్వమనవస్థితమ్||16||

స|| కార్యసర్వస్వఘాతినా మయా జీవితా హరీశ్వరః ద్రష్ఠుం కథం వా శక్యః | పురుషశార్దూలౌ తౌ వా ( కథం వా శక్యః)||మయా రోషదోషాత్ త్రిషు లోకేషు ప్రథితం అనవస్థితం తత్ ఇదం కపిత్వం ప్రదర్శితం ఖలు||

తా||'కార్యమునంతయూ నాశనము చేసిన నేను జీవిస్తూ హరీశ్వరుడగు సుగ్రీవుని చూచుట ఎట్లు? పురుష శార్దూలురగు వారిద్దరిని ఎట్లు చూచెదను? నా రోషదోషముతో మూడు లోకములలో ప్రసిద్ధమైన వానరుల చపలత్వమును ఋజువు చేశాను కదా !'

శ్లో|| ధి గస్తు రాజసం భావం అనీశమనవస్థితమ్|
ఈశ్వరేణాపి యద్రాగాన్ మయా సీతా నరక్షితా||17||
వినష్టాయాంతు సీతాయాం తావుభౌ వినశిష్యతః|
తయోర్వినాశే సుగ్రీవః సబంధుర్వినశిష్యతి||18||

స|| అనీశం అనవస్థితం రాజసం భావం ధిక్ అస్తు | యత్ ఈశ్వరేణ అపి మయా రాగాత్ సీతా న రక్షితా||సీతాయాం వినష్టాయాం తౌ వుభౌ వినశిష్యతః | తయోః వినాశే సబన్ధుః సుగ్రీవః వినశిష్యతి |

తా|| 'ఛీ ! ఈ రజోగుణము అదుపులేని చపలత్వమును కలిగించును. నిగ్రహించుకోగలనప్పటికీ నేను నా క్రోధముతో సీతను రక్షించుకో లేకపోయాను. సీత నష్టపోయినచో వారు ఇద్దరూ మరణించెదరు. వారు ఇద్దరి మరణముతో బంధువులతో కూడా సుగ్రీవుడు మరణించును'.

శ్లో|| ఏతదేవ వచః శ్రుత్వా భరతో భ్రాతువత్సలః|
ధర్మాత్మా సహశతృఘ్నః కథం శక్ష్యతి జీవితుమ్||19||
ఇక్ష్వాకు వంశే ధర్మిష్ఠే గతే నాశమసంశయమ్|
భవిష్యన్తి ప్రజాః సర్వాః శోకసన్తాపపీడితాః||20||

స|| ఏతత్ ఏవ వచః శ్రుత్వా భ్రాత్రువత్సలః ధర్మాత్మా సహశత్రుఘ్నః జీవితుం కథం శక్ష్యతి||ధర్మిష్టే ఇక్ష్వాకువంశే నాశం గతే అసంశయం సర్వాః ప్రజాః అసంశయం శోకసంతాపపీడితాః భవిష్యంతి||

తా|| 'ఈ మాటలను విని భ్రాతువత్సలుడగు భరతుడు ధర్మాత్ముడైన శతృఘ్నునితో సహా ఎట్లు జీవించును? ధర్మాచరణబద్ధులైన ఇక్ష్వాకు వంశము నశించితే అసంశయముగా ప్రజలందరూ శోకసంతాపములతో పీడింపబడుదురు'.

శ్లో|| తదహం భాగ్య రహితో లుప్త ధర్మార్థ సంగ్రహః|
రోషదోషపరీతాత్మా వ్యక్తం లోకవినాశనః||21||
ఇతి చిన్తయతః తస్య నిమిత్తాన్యుపపేదిరే|
పూర్వమప్యుపలబ్దాని సాక్షాత్ పునరచిన్తయత్||22||

స|| తత్ భాగ్యరహితః లుప్తధర్మార్థసంగ్రహః రోషదోషపరీతాత్మా అహం వ్యక్తం లోకనాశనః|| తస్య ఇతి చిన్తయితః సాక్షాత్ పూర్వం అపి ఉపలబ్ధాని నిమిత్తాని ఉపపేదిరే పునః | సః అచిన్తయత్ ||

తా|| 'భాగ్యరహితుడనై ధర్మార్థములను కోల్పోయి నేను ఈ లోకనాశనమునకు కారణమైనవాడన'. ఈ విధముగా ఆలోచించుచున్న ఆ వానరునకు పూర్వములో జరిగినట్లు శుభసూచనలు మరల కానవచ్చాయి. అప్పుడు ఆ వానరుడు మరల ఆలోచనలో పడెను.

శ్లో|| అథవా చారు సర్వాంగీ రక్షితా తేన తేజసా|
న నశిష్యతి కల్యాణీ నాగ్ని రగ్నౌ ప్రవర్తతే||23||
న హి ధర్మాత్మనః తస్య భార్యా మమిత తేజసః|
స్వ చారిత్రాభిగుప్తాం తాం స్ప్రష్టుమర్హతి పావకః||24||

స|| అథవా చారు సర్వాంగీ స్వేన తేజసా రక్షితా | కల్యాణీ న నశిష్యతి | అగ్నిః అగ్నౌ న ప్రవర్తతే || ధర్మాత్మనః అమిత తేజసః తస్య భార్యాం స్వచారిత్రాభిగుప్తాం తాం పావకః స్ప్రష్టం న అర్హతి హి||

తా|| 'లేక ఆ మంగళప్రదురాలైన ఆమె తన తేజసముతో రక్షింపబడెనేమో. ఆ కల్యాణి దహింపబడదు. అగ్ని అగ్నిని దహించలేదు కదా. ధర్మాత్ముడు, అమిత తేజసము కలవాడు అగు వాని భార్యను, తన పాతివ్రత్యముచే రక్షింపబడు ఆమెను, దహించుటకు పావకుడు అర్హుడుకాడు'.

శ్లో|| నూనం రామ ప్రభావేన వైదేహ్యాః సుకృతేన చ|
యన్మాం దహనకర్మాఽయం నాదహాద్దవ్యవాహనః||25||
త్రయాణాం భరతాదీనాం భ్రాతౄణాం దేవతా చ యా|
రామస్య చ మనః కాన్తా సా కథం వినశిష్యతి||26||
యద్వా దహనకర్మాఽయం సర్వత్ర ప్రభురవ్యయః|
నమే దహతి లాంగూలం కథ మార్యాం ప్రదక్ష్యతి||27||

స|| దహనకర్మా అయం హన్యవాహనః మామ్ నా దహత్ | ఇతి యత్ నూనం రామప్రభావేణ \ వైదేహ్యాః సుకృతేన చ||యా భరతాదీనాం త్రయాణాం దేవతాః చ రామస్య మనః కాన్తా సా కథం వినశిష్యతి ||యద్వా సర్వత్ర ప్రభుః అవ్యయః అయం దహనకర్మా మే లాంగూలం న దహతి అర్యాం సీతాం కథం ప్రదక్ష్యతి||

తా|| 'సర్వము దహించు ఈ హవ్యవాహనుడు నన్ను దహించలేదు. అది తప్పక రామప్రభావము వలననే. వైదేహి సుకృతము వలననే. లక్ష్మణ భరతశతృఘ్నులకు దేవత అయినట్టి రామునికి ప్రియమైన సీత ఎట్లు దహింపబడును? సమస్త దహనకర్మలకు ప్రభువు , నాశనము లేని వాడు అగు ఈ అగ్ని నా తోకను కాల్చనిచో ఈ ఆర్యురాలగు సీతను ఎట్లు దహించును'.

శ్లో|| పునశ్చాచిన్తయత్తత్ర హనుమాన్విస్మితస్తదా|
హిరణ్యనాభస్య గిరేర్జలమధ్యే ప్రదర్శనమ్||28||
తపసా సత్యవాక్యేన అనన్యత్వాచ్చ భర్తరి|
అపి సా నిర్దహేదగ్నిం నతా మగ్నిః ప్రదక్ష్యతే||29||

స|| తదా హనుమాన్ విస్మితః జలమధ్యే హిరణ్యనాభస్య గిరేః ప్రదర్శనం తత్ర పునః అచిన్తయత్||తపసా సత్యవాక్యేన భర్తరి అనన్యత్వాచ్చ సా అగ్నిం నిర్దహేత్ అపి తాం అగ్నిః నప్రదక్ష్యతి||

తా|| అప్పుడు విస్మయుడైన హనుమంతుడు సాగరమధ్యములో బంగారు శిఖరములు గల పర్వత దర్శనమును అప్పుడు మరల గుర్తు చేసుకొనెను. 'తన తపస్సుచేత , భర్త తప్ప వేరొక భావనలేని , ఆ అగ్నినే దహించకలశక్తి కల ఆమెను అగ్ని దహించదు'.

శ్లో|| స తథా చిన్తయం స్తత్ర దేవ్యా ధర్మపరిగ్రహమ్|
శుశ్రావ హనుమాన్ వాక్యం చారణానాం మహాత్మనామ్||30||
అహో ఖలు కృతం కర్మ దుష్కరం హి హనూమతా|
అగ్నిం విశ్రుజతాఽభీక్ష్‍ణం భీమం రాక్షసవేశ్మని||31||

స|| తత్ర తథా దేవ్యాః ధర్మపరిగ్రహం చిన్తయన్ సః హనుమాన్ మహాత్మనాం చారణానాం వాక్యం శుశ్రావ||రాక్షసవేశ్మని ఆభీక్ష్నం భీమం అగ్నిం విసృజతా హనుమతా దుష్కరం కర్మ కృతం ఖలు అహో||

తా|| 'అప్పుడు అలాగ ఆ దేవి యొక్క ధర్మాచరణమును గురించి అలోచనలో ఉన్న హనుమంతుడు చారణులవాక్యములను వినెను. "రాక్షస భనములలో దుస్సహము భయంకరము అయిన అగ్నిని రగిల్చి దుష్కరమైన కార్యమును సాధించెను. అహో ఎంత ఆశ్చర్యము".

శ్లో|| ప్రపలాయిత రక్షః స్త్రీబాలవృద్ధసమాకులా|
జనకోలాహలాధ్మాతా క్రన్దన్తీవాద్రికన్దరే||32||
దగ్ధేయం నగరీ సర్వా సాట్టప్రాకారతోరణా|
జానకీ న చ దగ్ధేతి విస్మయోఽద్భుత ఏవ నః||33||

స|| ప్రపలాయిత రక్షః స్త్రీబాలవృద్ధసమాకులా జనకోలాహద్మాతా ఆద్రికన్దరే క్రన్దన్తీ ఇవ|| (అయం ) నగరీ సర్వా సాట్టప్రాకారతోరణా దగ్ధా | జానకీ న దగ్ధా ఇతి| నః విస్మయః అద్భుత ఏవ||

తా|| "అటూ ఇటూ పరుగెడుతున్న రాక్షసులతో బాలురు స్త్రీలు వృద్ధులతో కూడిన జనకోలాహముల ఆక్రందనలు పర్వత గుహలలోలాగ ప్రతిధ్వనిస్తున్నాయి. ఈ నగరము ప్రాకార తోరణములతో సహా దగ్ధమైనది. కాని జానకి దగ్ధముకాలేదు. ఇది ఎంత ఆశ్చర్యకరము అద్భుతము".

శ్లో|| స నిమిత్తైశ్చ దృష్టార్థైః కారణైశ్చ మహాగుణైః|
ఋషివాక్యైశ్చ హనుమాన్ అభవత్ప్రీతిమానసః||34||

స|| సః హనుమాన్ దృష్టార్థైః నిమిత్తైః మహాగుణైః కరణేశ్చైవ ఋషివాక్యైశ్చ ప్రీతిమానసః అభవత్ ||

తా|| ఆ హనుమంతుడు కనపడిన శుభసూచనలతో, రాముని మహాగుణములతో, జరిగిన కార్యములతో , చారణుల వాక్యములతో ప్రీతిచెందిన మనస్సు కలవాడయ్యెను.

శ్లో|| తతః కపిః ప్రాప్త మనోరథార్థః
తామక్షతాం రాజసుతాం విదిత్వా|
ప్రత్యక్షతః తాం పునరేవ దృష్ట్వా
ప్రతిప్రయాణాయ మతిం చకార||35||

స|| తతః కపిః ప్రాప్తమనోరథార్థః తాం రాజసుతాం అక్షతాం విదిత్వా తాం పునరేవ ప్రత్యక్షతః దృష్ట్వా ప్రతిప్రయాణాయ మతిం చకార||

తా|| అప్పుడు ఆ వానరుడు పొందిన మనోరథము కలవాడై, ఆ రాజకన్య క్షేమముగా వున్నదని తెలిసికొని , ఆమెను ప్రత్యక్షముగా చూచి తిరుగు ప్రయాణము చేయుటకు నిశ్చయించుకొనెను.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే పంచపంచాశస్సర్గః ||

ఈ విధముగా అదికావ్యమైన శ్రీమద్రామాయణములో సుందరకాండలో ఏబది ఐదవ సర్గ సమాప్తము.

||ఓమ్ తత్ సత్||